Oczy to narząd zmysłu wzroku umożliwiający widzenie. Oprócz tego są one także bardzo ważnym elementem wpływającym na wygląd człowieka. To w nich widoczne są nasze emocje, to one są centralnym punktem twarzy, a tym samym jej ozdobą. Nie dziwi więc fakt, że do ich zdrowia, a również i wyglądu przykładamy dużą wagę. Niestety czasem dosięgają je choroby, które zaburzają widzenie, a jednocześnie mogą być także problemem natury estetycznej. Jedną z nich jest zez. Jakie są sposoby jego diagnostyki i leczenia?
Jak nam patrzy z oczu?
Oczy zdrowej osoby ustawione są równolegle. Choć nie zdajemy sobie z tego sprawy, każde z oczu, patrząc na dany obiekt, widzi go oddzielnie. Obrazy te przesyłane są do mózgu, który scala je w całość, tworząc jeden obraz. W przebiegu zeza jest zupełnie inaczej, ponieważ schorzenie to objawia się nierównoległym ustawieniem jednej lub obu gałek ocznych, co prowadzi do zaburzeń widzenia. Jako że mózg odbiera nieprawidłowości i nie może ich skompensować, wytłumia widzenie słabszym okiem albo powoduje wystąpienie widzenia podwójnego, które wpływa negatywnie na funkcjonowanie chorego. Przyczyny zeza mogą być różnorodne – od czynników dziedzicznych, przez liczne choroby i wady refrakcji, aż po nieznaną etiologię.
Zez może być jawny i ukryty, a ze względu na kierunek odchylenia oka od ustawienia równoległego, dzieli się go na:
- zeza zbieżnego (ezotropia),
- zeza rozbieżnego (egzotropia),
- ustawienie oka ku górze (hipertropia),
- ustawienie oka ku dołowi (hipotropia),
- zeza skośnego do wewnątrz (incyklotropia),
- zeza skośnego na zewnątrz (ekscyklotropia).
Zez to dla chorego zarówno problem natury estetycznej, jak i medycznej. Objawia się on wieloma zaburzeniami widzenia jednoocznego i obuocznego, które nieleczone mogą prowadzić do poważnych powikłań. Z tego powodu niezwykle istotna jest wczesna diagnoza oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Spójrzmy prawdzie w oczy
Najważniejsza w leczeniu zeza jest jak najszybsza diagnoza, która pozwala dobrać optymalne metody terapii. Podstawowym badaniem jest naprzemienne zasłanianie oczu, w czasie którego pacjent patrzy na oddalony punkt. Jeśli w tym czasie gałki oczne wykonują jakikolwiek ruch, można mówić o zezie. Mimo to warto wykonać dodatkowe badania, które potwierdzą wstępną diagnozę. O to, na czym one polegają zapytaliśmy lekarza okulistę Piotra Jaworskiego.
Badania, których celem jest potwierdzenie zeza obejmują sprawdzenie symetrii i zakresu ruchów obu oczu, badanie refrakcji, badanie ostrości wzroku oraz określenie wielkości kąta zeza. Odchylenie zeza może być mierzone w stopniach kątowych lub pryzmodioptriach. Badanie kątów zeza przeprowadza się na synoptoforze. Pomocne może być określenie widzenia przestrzennego do bliży i dali. Bada się także stan gałek ocznych – ich przedniego odcinka oraz dna oka. Wszelkie informacje uzyskane w tych badaniach pozwalają określić przyczynę powstania zeza, a co za tym idzie – zdecydować, jakie leczenie będzie najskuteczniejsze, twierdzi nasz rozmówca.
Metody leczenia zeza można podzielić na zachowawcze i operacyjne. Należy je dobierać indywidualnie do rodzaju zeza. Trzeba pamiętać o tym, że kluczową kwestią jest w przypadku zeza wyrównanie wad refrakcji.
Jeśli mamy do czynienia z zezem ukrytym, który nie daje objawów, leczenie wcale może nie być konieczne. Jeżeli jednak pacjent skarży się na podwójne widzenie czy bóle głowy i oczu, lekarz może zalecić zastosowanie okularów lub soczewek kontaktowych. Ponieważ ok. 50% zezów ukrytych wywołanych jest przez nieskorygowaną wadę wzroku, niezwykle istotne jest prawidłowe wykorygowanie wady. Do korekcji wady wzroku można stosować okulary i soczewki kontaktowe twarde, hybrydowe lub miękkie. Jeśli zez ukryty przekształci się w zez jawny, wymaga leczenia operacyjnego w trybie pilnym lub stosowania okularów pryzmatycznych.
Zez jawny wymaga najczęściej noszenia okularów na stałe. Jeżeli u pacjenta występuje niedowidzenie, można stosować także regularne zasłanianie zdrowego oka i prowadzić rehabilitację wzrokową, czyli tzw. ćwiczenia ortooptyczno-pleoptyczne. Niezwykle pomocny w uzupełnianiu rehabilitacji wzrokowej może być nowoczesny, amerykański system VIVID Vision. Jego działanie polega na stworzeniu trójwymiarowej rzeczywistości wirtualnej, którą następnie dzieli się na dwa rodzaje elementów przeznaczonych osobno lub częściowo wspólnie dla oka lewego i prawego. Obraz przeznaczony dla oka słabszego jest dobrze naświetlony, podczas gdy obraz dla oka silniejszego jest ciemniejszy. Przyciemnienie ustawia się indywidualnie do potrzeb danego pacjenta. Podczas ćwiczeń obserwuje on oba obrazy, a jego ośrodek wzroku w mózgu łączy je w spójną całość. Stopniowo jasność obydwu obrazów jest wyrównywana, a po serii ćwiczeń pacjent widzi połączone obrazy w pełni przestrzennie.
W przypadku zeza o dużym kącie, zeza pionowego lub skośnego konieczne może się okazać leczenie operacyjne w znieczuleniu ogólnym. Celem operacji jest osłabienie zbyt mocno działających mięśni, a jednocześnie wzmocnienie mięśni słabych. Jeśli operację wykonuje się u osoby, u której proces wykształcania się widzenia dwuocznego został już zakończony, to jest u młodzieży lub dorosłych, przed operacją można wykonać próbę z pryzmatem, aby uniknąć doprowadzenia do podwójnego widzenia. U niektórych pacjentów można jedynie zmniejszyć kąt wielkości zeza, ponieważ względy funkcjonalne przeważają nad względami estetycznymi. Przebieg operacji może być jednoetapowy lub wieloetapowy, dochodzi do niej jednak dopiero wtedy, kiedy wszystkie metody nieoperacyjne okażą się nieskuteczne.
Zez porażenny, w przebiegu którego ruch oka w kierunku porażonego mięśnia jest niemożliwy albo osłabiony, wymaga przede wszystkim leczenia neurologicznego. Rolą okulisty jest w tym przypadku jedynie zastosowanie leczenia zachowawczego poprzez stosowanie okularów pryzmatycznych i zalecenia ćwiczeń mięśni gałkoruchowych. Ten typ zeza można również leczyć operacyjnie.
Odpowiednio wcześnie zdiagnozowany zez daje pełne szanse na wyleczenie. Z tego powodu niezwykle ważna jest obserwacja oczu. Wszelkie nieprawidłowości związane z ruchem gałek ocznych oraz podwójnym widzeniem powinny skłonić pacjenta do wizyty u okulisty, który określi rodzaj zeza i dobierze najlepsze metody leczenia.
