Wszystkie farby artystyczne, ale też farby budowlane, różnią się między sobą rodzajem spoiwa, które nadaje farbie odpowiednią konsystencję. Spoiwem może być guma arabska, żywica akrylowa czy olej lniany. Od tego, jakie spoiwo zastosujemy, zależy technika malowania, szybkość schnięcia, ostateczny wygląd farby oraz jej trwałość. W artykule omawiamy zasadnicze różnice pomiędzy temperami i gwaszami.
Na wstępie rzecz oczywista, ale warta podkreślenia: gwasz i tempera to rodzaje farb, ale także technik malarskich i samych obrazów. Dlatego opisując farby, powiemy też kilka słów o technice malowania i parametrach fizycznych dzieł malowanych gwaszami i temperami.
Ty też malowałeś gwaszami!
Nie każdy zdaje sobie sprawę, że przynajmniej raz w życiu miał okazję malować gwaszem. Dotyczy to nawet tych z nas, którzy z malarstwem i malowaniem nie mają kompletnie nic wspólnego. Jak to możliwe, wyjaśnia specjalista reprezentujący sklep dla plastyków Loveart: – Zagadka jest dość prosta: gwasze to fachowa nazwa popularnych plakatówek, którymi wszyscy malowaliśmy w szkole podstawowej. To farby wodne, które – w przeciwieństwie do akwareli – należą do farb kryjących. Tę właściwość zawdzięczają kredzie lub bieli cynkowej (ewentualnie ołowiowej): dzięki temu dodatkowi możliwe jest też wytworzenie gwaszu w kolorze białym. Natomiast w roli spoiwa występuje guma arabska. Szkolny charakter gwaszy wynika z faktu, że tylko nieliczni profesjonalni artyści stosują je jako samodzielną technikę malarską. Częściej wykorzystywane są szkiców pod obrazy olejne i do tworzenia ilustracji do książek.
Gwasze można rozcieńczać wodą: jej duża ilość powoduje, że farba staje się transparentna, co zbliża ją do akwareli. Jednak zasadniczo gwasze stosuje się w postaci kryjącej, tylko delikatnie rozprowadzonej wodą: nakładanie farby bezpośrednio z tubki może prowadzić do jej pękania po wyschnięciu. Dobre krycie sprawia, że gwasze można nanosić na szkice ołówkiem i malować jasnymi kolorami po ciemnych. Najlepsze efekty daje malowanie cienkimi warstwami aż do uzyskania oczekiwanego efektu. Farba nieco rozjaśnia się po wyschnięciu: jeżeli uznamy, że powinna być ciemniejsza, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby przemalować obraz od początku.
Gwaszami można malować na papierze, tekturze, płycie pilśniowej i płótnie. Powierzchnia może być zagruntowana, ale nie jest to konieczne – wszystko zależy od efektu, który chcemy uzyskać. Najlepsze do nakładania gwaszy są miękkie pędzle akwarelowe z naturalnego włosia. Oczywiście gwasze można mieszać ze sobą w celu uzyskania nowych kolorów.
Tempery to prawie oleje
Tempery, w przeciwieństwie do gwaszy, zawierają spoiwo naturalne i olej. Konsystencją i wyglądem tempery przypominają farby olejne. W ich tradycyjnym składzie występuje faza tłusta (olej lub werniks), faza wodna (woda czysta lub z dodatkiem kleju) oraz emulgator, który odpowiada za połączenie wody i oleju z jednolitą substancję. Pierwotnym, używanym również współcześnie emulgatorem, jest żółtko jaja kurzego. Obok niego stosowane są też żywice kazeina, guma arabska. Każde spoiwo pozwala uzyskać nieco inne właściwości. Natomiast ze względu na procentową zawartość fazy tłustej tempery dzielą się na chude i tłuste. Te pierwsze zbliżają się właściwościami do gwaszy, a drugie do farb olejnych. Cechą wyróżniającą jest czas schnięcia: tempery wysychają bardzo szybko. Jest to ich mocna strona (można szybko nakładać kolejne warstwy farby), ale też wada (artysta ma mało czasu na mieszanie farb i pracę nad modelunkiem). Aby spowolnić schnięcie, można dodać do farby nieco miodu lub gliceryny. Sposobem radzenia sobie szybkim zasychaniem farby jest też wykonanie starannego szkicu, na który naniesiemy szybko temperę.
Jeżeli chodzi o pędzle, to można używać dokładnie takich samych, jak do malowania farbami olejnymi. Tempery pozwalają na malowanie kryjące i laserunkowe, ale nie nadają się do impastu, bo bardzo grubo nałożona farba ma tendencję do złuszczania się. Jeżeli jednak tempera jest nakładana cienkimi warstwami, to po wyschnięciu zachowuje trwałą elastyczność, nie pęka i jest odporna na warunki środowiskowe.
Przez wieki tempery były najchętniej i najczęściej wykorzystywanymi farbami. Wpływ na ich popularność miała łatwość przygotowania i ponadprzeciętna trwałość, ale także z bardzo szerokie możliwości zastosowania. Temperami można malować na papierze, kartonie, desce i płótnie, ale także na tynku. Można je z powodzeniem wykorzystywać do tworzenia podmalówek do obrazów olejnych. Co ciekawe: tempery najlepiej nakładają się na podłoża o dużej chłonności. Dlatego lakierowany papier lub zagruntowane w tradycyjny sposób płótno mogą sprawiać trudności przy malowaniu.
Podsumowując wszystko, co do tej pory zostało napisane, warto podkreślić, że oba omawiane rodzaje technik malarskich można z powodzeniem uprawiać nawet przy przeciętnych umiejętnościach warsztatowych. Stosując gwasze i tempery od sprawdzonych producentów, możemy stosować dowolne podłoża, bez obawy utraty doskonałego efektu. Szczególnie opanowanie techniki tempery może być niezwykle satysfakcjonującym doświadczeniem i koniecznym etapem w rozwoju własnej drogi malarskiej.
